Column Daniel Seesink: Anders

Frans was anders. Eén uit duizenden en tegelijk ook weer niet. Geen flamboyante man, geen kapsones: gewoon Frans. Gedragsbioloog, primatoloog en pionier in het herkennen van mensengedrag in chimpansees en bonobo's. Of was het andersom? Hoe dan ook, de wetenschappelijke wereld trilde in de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw - kort geleden dus nog maar - toen eerst Jane Goodall en even later Frans de Waal met bewijs kwam van toch wel heel menselijke handelingen die door apen werden uitgevoerd.

Zo zag Jane dat chimpansees takjes schoonmaakten, ze in een termietenheuvel staken om er vervolgens de termieten vanaf te eten, als ware het sateetjes. Waar Jane haar observaties in het wild deed, ontdekte Frans de Waal tijdens jarenlang onderzoek in het Arnhemse Burgers' Zoo (toen nog Burgers' Dierenpark) dat chimpansees politiek bedrijven en machtspelletjes spelen. Iets wat in de menselijke actualiteit ook aan de orde van de dag is. Frans de Waal had een scherp ook voor gedrag. Zonder te oordelen legde hij haarscherp vast wat hij de apen zag doen. Uiteindelijk kon hij niet anders dan concluderen dan dat wij mensen niet alleen wat betreft DNA, maar zeker ook wat betreft gedrag ontzettend dicht bij elkaar liggen.

In de jaren die volgden schreef hij zijn boek Chimpanseepolitiek, een bestseller die in Amerika verplichte kost was voor de leden van het parlement. Zijn onderzoek bracht verder aan het licht op welke manieren chimpansees zich verzoenen, hoe zij samenwerken, hoe de complexe sociale structuur in elkaar zit en dat zij vormen van empathie hebben. Inlevingsvermogen, wat het mogelijk maakt om gedrag af te stemmen op een te behalen doel, waarbij de gevoelens van andere leden van de groep en hun te verwachten reactie worden meegenomen in de strategie. Een strategie die impliceert dat er vooruitgedacht en teruggekeken kan worden. Frans de Waal ontdekte dat vrouwelijke apen mannelijke trekken kunnen hebben, niet geïnteresseerd kunnen zijn in seks en zich als man kunnen gedragen. Of dat een keuze van die aap is of niet, De Waal schreef er zijn laatste boek over: Anders getiteld.

Op 14 maart jongstleden overleed mijn grote inspiratiebron. Hij laat een berg aan baanbrekende inzichten in het gedrag van apen en daarmee in het menselijke gedrag na, gebaseerd op decennialang onderzoek. Frans heeft mij anders leren kijken naar en anders leren denken over apen- én mensengedrag. Ik heb hem beloofd om die kennis via mijn lezingen te blijven delen.

Hij was, zoals hij het zelf in alle bescheidenheid zei "slechts een observator", maar wel een die tot in detail en objectief vastlegde wat hij zag. Om daarna patronen te herkennen en verbanden te leggen die anderen nog niet hadden gezien of gelegd.

Frans is er helaas niet meer, maar ik daag je uit om ook anders naar gedrag te gaan leren kijken.

Daniel Seesink (Bewust Zoo)

Oud-docent biologie Daniel Seesink houdt met zijn lezing Professioneel Vlooien doe je Zoo mensen aan de hand van apengedrag een spiegel voor waarin zij hun eigen gedrag zullen herkennen. Boekingen via Speakers Academy.